بیست و دوم شهریور در تاریخ / نبرد ماراتون و شهادت شیخ محمد خیابانی

۱۲ سپتامبر ۴۹۰ پیش از میلاد: نبرد ماراتون

در اولین سال‌های سلطنت داریوش اول هخامنشی، یونانیان به رهبری آریستاگوراس، حاکم شهر میلتوس، به سرحدات امپراتوری هخامنشی حمله‌ور شده و سارد، یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ساتراپ‌نشین‌های ایران را آتش زدند. در پاسخ به این حملات، داریوش اول با گرد هم آوردن سپاهی بزرگ (بالغ بر ۶۰۰ هزار نفر) به سوی یونان روانه شد. پس از آزادسازی سارد و تصرف قبرس، سپاه هخامنشی به قصد تصرف آتن، پایتخت باستانی امپراتوری روم، راهی غرب شد. ناوگان عظیم هخامنشی پس از ورود به شبه جزیره آتیک، در دشتی مسطح به نام ماراتون اردو زدند تا مهیای حمله به آتن شوند. سربازان آتنی که در زمین‌های با ارتفاع بیشتر و خشک موضع گرفته بودند با سرعت به سوی نیروی ایران به حرکت درآمدند. واحد‌های ایرانی که در مرکز صحنه بودند حمله آتنی‌ها را دفع کردند، ولی دو جناح راست و چپ تاب مقاومت نیاوردند و کل نیرو به محاصره درآمد. همزمان، کشتی‌های آتنی به کشتی‌های حامل تدارکات نیرو‌های ایرانی که بدون دفاع مانده بودند حمله بردند و نیز آن‌ها را از دسترس نیرو‌های در حال جنگ دور ساختند. در این عملیات، به نوشته مورخان یونانی نیروی دریابرد ایران با تحمل شش هزار و چهارصد تن تلفات دست به عقب نشینی زد. مشهور است که پس از پیروزی یونانیان، یک سرباز یونانی برای آنکه خبر پیروزی را به اتن برساند، فاصله‌ی بین دشت ماراتون تا آتن (حدود ۴۲ کیلومتر) را دوید و هنگامی که خبر را به آتن رساند، از فرط خستگی جان باخت. مسابقات دوی ماراتون، از این واقعه نام گرفته است.

۲۲ شهریور ۱۲۹۹ خورشیدی: شهادت شیخ محمد خیابانی

در چنین روزی شیخ محمد خیابانی، روحانی مبارز، واعظ و آزادی خواه و رهبر قیام علیه وثوق‌الدوله در آذربایجان، توسط نیرو‌های قزاق به شهادت رسید. محمد خیابانی در سال ۱۲۵۹ خورشیدی در خامنه، از توابع شبستر به دنیا آمد و در جوانی در مدرسه‌ی طالبیه‌ی تبریز به تحصیل پرداخت. خیابانی در جریان پیروزی نهضت مشروطه در سال ۱۲۸۵، از مدافعین تبریز بود. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه از سلطنت، خیابانی به عنوان نماینده مردم تبریز راهی دوره دوم مجلس شورای ملی گردید.

نقطه عطف زندگی خیابانی اما، به ماجرای انعقاد قراداد ننگین ۱۹۱۹ میان ایران و انگلیس باز می‌گردد. این قرارداد که میان وثوق‌الدوله و دولت بریتانیا منعقد شد همه امور کشوری و لشکری ایران را به مستشاران انگلیسی می‌سپرد. مخالفت خیابانی و شش نفر از اعضای حزب دموکرات آذربایجان در مجلس با این طرح، سبب شد تا وثوق‌الدوله حزب دموکرات را غیرقانونی اعلام کند. این امر موجب آغاز قیام شد. وی در دو روز این قیام که از ۱۷ فروردین ۱۲۹۹ شمسی، آغاز شد، نهاد‌های دولتی تبریز را به تصرف خود درآورد و شهر را از دست دولتیان خارج ساخت. قیام بیش از پنج ماه ادامه داشت، تا آنجا که نیرو‌های قزاق مقاومت مدافعین را در هم شکسته و وارد تبریز شدند. در روز ۲۲ شهریور، نیرو‌های قزاق شیخ محمد خیابانی را دستگیر و تیرباران نمودند. بر سنگ قبر این شهید بزرگ نوشته شده است: «با تمام مردم ایران دست به دست هم داده، کشور خود را از نابودی نجات خواهیم داد.»