نماز شب بخوانیم (فضیلت نماز شب / کیفیت نماز شب / احکام نماز شب)

وقایع روزـ سرویس فرهنگ و اندیشه؛

مقدمات نماز شب

در ابتدامقدماتی که برای یافتن توفیق نماز شب می‌تواند یاری‌گر باشد، ذکر می‌کنیم. خلاصه ای از شیوه‌ها و دستورالعمل‌هایی که سبب بیدار شدن برای نماز شب خواهد شد ان شاالله در پی می‎‌آید:

آداب و روش‎‌های بیدار شدن برای نماز شب

1.  آیه آخر سوره کهف در هنگام خوابیدن، خوانده شود

2. خواندن دعای بیداری

3. شام کمتر میل شود

4. زودتر بخوابید

5. خوردن غذاهای حلال و خمس و زکات داده شده.

6. اجتناب از غذاهای حرام و شبهه ناک.

7. عزم و اراده آهنین و تصمیم جدی برای بیدار شدن جهت نماز شب داشته باشید

8. اهمیت قائل شدن برای نماز شب.

9. استفاده از ساعت با وسایل زنگ‌دار دیگر

10. سفارش به دیگران برای بیدار کردن

11. در جای گرم و نرم نخوابیدن

12. گناه را ترک کند

13. توفیق نماز شب را از خداوندخواستن

14. با وضو خوابیدن.

15. ترک نکردن دعای کمیل در شب های جمعه.

16. موقع خواب، ذکر یونسیه را زیاد بخواند

17. پاک کردن قلب و خاطر از حقد و حسد و کینه و غل و غش

18. خواندن دعاهای صحیفه سجادیه

19. خواندن 70 بار استغفار و یک بار «سبحان اللّه العظیم، سبحان اللّه و بحمده» در عصرها.

20. خواندن زیاد مناجات خمس عشر.

دعای بیدار شدن برای نماز شب

1. در ارشاد القلوب آورده است که:

هرکس می خواهد برای نماز شب بلند شود، موقع خوابیدن بگوید: «اللّهمّ ابعَثْنی مِن مَضْجَعی لِذِکرک وَ شُکرِک وَ صَلواتِک و اِسْتِغْفارِک وَ تَلاوَةِ کتابِک و حُسْنِ عِبادَتِک یا اَرْحَمَ الرّاحمین.»(104)

2. کسی که می خواهد برای عبادت و نماز شب بلند شود، اما می ترسد خواب بماند، موقع خواب این آیه را بخواند:

«قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکمْ یوحَی إِلَی أَنَّمَا إِلهُکمْ إِلهٌ وَاحِدٌ فَمَن کانَ یرْجُوا لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَلَا یشْرِک بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَداً»(105)

سپس بگوید:

«اللّهم لاتَنسَنی ذِکرِک و لاتُؤمِنّی مَکرک و لاتَجْعَلْنی من الغافلین و اَنبَهنی لاََحَبِّ السّاعاتِ اِلَیک اَدْعُوک فیها فَتَسْتَجیبَ لی وَ اَسْأَلَک فَتُعْطینی و استَغفِرُک فَتَغفِر لی اِنَّهُ لایغْفِرُ الذّنوبَ الاّ انتَ یا اَرْحَم الرّاحِمین.»(106)

3. حضرت علی علیه السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود:

«هرکس بخواهد برای نماز شب بلند شود، رختخوابش را بگیرد و بگوید: «اللهمَّ لا تُوْمِنّی مَکرَک و لا تَنْسنی ذِکرَک ولا تَجْعَلْنی مِنَ الْغافِلین اَقُومُ اِنْ شاء اللّه ساعَةَ کذا و کذا» به جای کذا و کذا هر ساعتی را که می خواهد بلند شود، ذکر کند.

چگونه نماز شب بخوانیم؟

نماز شب 11 رکعت است که به شیوه زیر خوانده می شود:

ابتدا چهار نماز دو رکعتی با نیت نماز شب که مجموع آنها هشت رکعت می شود + دو رکعت نماز شَفْعْ + یک رکعت نماز وَتْر .

نمازهای دو رکعتی شبیه نماز صبح است و فقط نیت آن فرق می کند:

 نیت: دو رکعت نماز شب می خوانم یا بجا می آورم  قُربة اِلی الله

رکعت اول: سوره حمد یک مرتبه و پس از آن سوره توحید یک مرتبه خوانده می شود و به رکوع و سجود می رویم.

 رکعت دوم: مانند رکعت اول یک مرتبه حمد و سپس یک مرتبه تو حید را می خوانیم، سپس قنوت را به جا آورده  و بعد از آن به رکوع و سجده رفته و در پایان تشهد و سلام می گوییم.

این نماز دو رکعتی را چهار بار تکرار می کنیم که مجموع آن هشت رکعت نماز شب می شود.

روش خواندن نماز شفع

نماز شفع پس از خواندن هشت رکعت نماز شب (چهار نماز دورکعتی) به این شکل خوانده می شود:

نیت: دو رکعت نماز شَفْعْ می خوانم یا به جا می آورم قُربة اِلی الله

رکعت اول: ابتدا سوره حمد و سپس سوره توحید (قل هو الله) خوانده می شود. بهتر است بعد از حمد سوره ناس قرائت شود.سپس به رکوع وسجده می رویم.

رکعت دوم: مانند رکعت اول یک بار سوره حمد و توحید را می خوانیم. در رکعت دوم هم بهتر است سوره فلق خوانده شود. سپس قنوت می گیریم و بعد از آن به رکوع و سجده رفته و در پایان تشهد و سلام را به جای می آوریم.

روش خواندن نماز وَتر

نماز وَتر یک رکعت است که پس از نماز شفع خوانده می شود و با آن نماز شب پایان می یابد.

نماز وتر اینگونه خوانده می شود:

نیت: یک رکعت نماز وَتْر می خوانم یا به جا می آورم قُربة اِلی الله

رکعت اول: در این یک رکعت، یک مرتبه سوره حمد و بهتر است سه مرتبه سوره توحید و یک مرتبه سوره فلق و ناس خوانده شود و می توان تنها به خواندن یک سوره اکتفا کرد.

قنوت: دعای قنوت را کامل می خوانیم وهمانطور که دستهایمان درحالت قنوت است، (با انگشتان دست راست یا با تسبیح) توصیه شده که برای چهل نفر از مؤمنین دعا و استغفار شود. نحوه دعا به این شکل است: «اللهم اغْفِر لِفلان...» به جای «فلان» نام مؤمن مورد نظر برده شود و یا به صورت فارسی گفته شود. مثلاً بگوید: «خداوندا بیامُرز پدرم را...» (مثلا اللهم اغفر لِفلان یعنی خدایا فلان شخص را بیامرز)

سپس هفتاد بار می گوییم: «استغفرالله ربّی و اتوب الیه»

« خدایا ببخش جمیع مؤمنین مرد و مؤمنین زن را». و بعد از آن هفتاد بار ( اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبی وَ اَتُوبُ اِلَیه) «آمرزش می طلبم از خدایی که پروردگارم است و بسویش باز می گردم ». بگویید.

سپس هفت مرتبه ( هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ اَلْنار ) بگویید.

« این است مقام کسی که از آتش قیامت به تو پناه می برد ».

سپس سیصد مرتبه ( اَلْعَفو ) بگویید (کمتر از این تعداد هم اشکال ندارد)و سپس یک بار این دعا را بخواند( رَبّ اغْفِرْلی وَ ارْحَمْنی وَ تُبْ عَلیََّ اِنَّکَ اَنْتَ التّوابُ اَلْغَفُورُ الرّحیم ) ترجمه: پروردگارا ببخش مرا و رحم کن به من و توبه مرا بپذیر به راستی که تو، توبه پذیرنده، بخشنده و مهربانی.

سپس به رکوع و سجده رفته و تشهد و سلام را به جا آورید.

تسبیحات حضرت فاطمه زهرا که (34 مرتبه، الله اکبر، 33 مرتبه، الحمد لله و 33 مرتبه، سبحان الله) است را بخوانید که ثواب آن نزد خدا از هزار رکعت نماز مستحب،بالاتر است.

  نماز وَتْر آخرین نماز یک رکعتی از یازده رکعت نماز شب است. در صورت کمی وقت یا حال معنوی می توان فقط نماز شفع و وتر را خواند. نماز وتر همراه نماز شفع بهترین بخش از نماز شب و همچنین نماز وتر از نماز شفع برتر دانسته شده است.

فضیلت ، آثار و برکات نماز شب

نماز شب آثار و برکات و فواید بسیاری دارد. نماز شب به مثابه گنجی است که زیر ویرانه غفلت و روزمرگی ما پنهان است و فقط کافیست برای دستیابی به این گنج گران‌بها غبار و آوار غفلت و سستی و دنیاپرستی را کنار بزنیم. وقتی کسی مزه لذتبخش اعمال عبادی را بچشد، به انجام و تکرار آن‌ها شوق و اشتیاق درونی پیدا می‌کند. دانستن برخی از این فضیلت ها و آثار نیز، ممکن است در بعضی از ما سبب ایجاد انگیزه و میل به انجام اعمال عبادی شود تا بلکه بتوانیم مزه شیرین بندگی را بچشیم. باشد و شاید که از زمره بندگان واقعی قرار بگیریم؛ ان شاالله.

در اینجا به برخی از فضیلت‌ها، آثار و برکات نماز شب اشاره خواهیم کرد:

1. نماز شب، گناهان روز را از بین می‌برد.

2. نماز شب، سبب نور در قیامت است.

3. نماز شب، افتخار مؤمن در دنیا و آخرت است.

4. نماز شب، موجب وفور نعمت و برکت و رفع فقر و تنگدستی می‌شود.

5. نماز شب، خلوت با خداوند است.

6. نماز شب، محافظ انسان است و انسان را از انجام گناهان باز می دارد.

7. بهشتیان به نماز شب خوان غبطه می خورند.

8. شریف ترین افراد امت پیامبر صلی الله علیه و آله نماز شب خوانان هستند.

9. شرافت هر فردی به قیام شبانه و شب زنده داری اوست.

10. خداوند به خاطر نماز شب خوانان، عذاب نازل نمی کند.

11. نُه صف از فرشتگان در پشت سر نماز شب خوان می ایستند که به تعداد آنان خداوند به نماز شب خوان، مقام و درجه می دهد.

12. خداوند به نماز شب خوان، افتخار و مباهات می کند.

13. نماز شب، مانع وحشت قبر می شود.

14. نماز شب، باعث روشنایی قبر است.

15. نماز شب، انیس و مونس میت در قبر است.

16. نماز شب، به انسان عزّت و آبرو می دهد.

17. نماز شب مایه شادمانی مومن در دنیاست.

18. نماز شب، زینت آخرت است.

19. نماز شب، سبب نزول رحمت خداوند است.

20. نماز شب، موجب صحت و سلامتی بدن می‌شود.

21. نماز شب، رضایت پروردگار را در پی دارد.

22. نماز شب، غم و اندوه را برطرف می کند.

23. نماز شب، نور چشم را زیاد می کند.

24. نماز شب، یکی از اسباب طولانی شدن عمر است.

برکات و آثار نماز شب بسیار بیشتر از این موارد است که با عبارات مختلف در روایات اسلامی ذکر شده است، اما همین مقدار برای انسان جوینده و اهل عمل کافیست.

روایات مربوط به نماز شب

1) امام صادق علیه السلام می فرماید:

«مردی از امیرالمؤمنین علیه السلام از قیام شبانه برای تلاوت قرآن (و نماز شب و تهجد) سؤال کرد، حضرت فرمودند: بشارت بده که اگر کسی 101 شب را برای خدا نماز بخواند، خداوند به ملائکه می فرماید:

برای این بنده ام به اندازه آنچه از دانه و برگ و درخت که در شب می روید، همچنین به تعداد نی هایی که در نیزارها می روید و به تعداد برگ خرماها و چراگاه ها حسنات بنویسید.

2) در روایتی از حضرت علی علیه السلام نقل گردیده است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله هرگاه برای خواندن نماز شب برمی خاست، نخست

مسواک می زد، و سپس نظری به آسمان می افکند و آیات آخر سوره آل عمران «إِنّ فِی خَلْقِ السَّمواتِ وَ الأرض...»، آیه 190 الی 194 را زمزمه می نمود

3) رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

«هنگامی که آخر شب می شود، خداوند سبحان می فرماید: آیا دعاکننده ای هست تا من آن را اجابت کنم؟ آیا کسی هست که چیزی بخواهد تا من به او عطا کنم. آیا استغفار کننده ای هست تا من او را ببخشم و بیامرزم؟ آیا توبه کننده ای هست تا توبه اش را قبول کنم؟»

احکام نماز شب

مسأله 1 - وقت نماز شب از نصف شب است تا طلوع فجر و افضل آن است که در ثلث سوم شب و نزدیک طلوع فجر خوانده شود.

مسأله 2- با اینکه افضل است نماز شب ایستاده خوانده شود، اما اگر برای کسی که مشکل است یا حال ایستاده خواندن را ندارد، می تواند نشسته بخواند. حتی نماز شب را در حال راه رفتن و داخل ماشین و... هم می شود خواند. چنانچه امام خمینی قدس سره در بازگشت از پاریس، نماز شبش را در هواپیما خواند و مرحوم تربتی هم نماز شبش را در حال مسافرت در حال راه رفتن می خواندند.

نماز شفع قنوت ندارد، اگر کسی می خواهد در نماز شفع قنوت بگیرد باید به قصد ثواب و رجاء قنوت بگیرد.

مسأله 3 - مسافر یا کسی که برایش سخت است بعد از نصف شب برای نماز شب بلند شود، می تواند در اول شب آن را انجام دهد.

مسأله 4 - کسی که نماز شب را طلوع فجر صادق نخوانده باشد می تواند بعد از نماز صبح تا بعد از طلوع آفتاب قضای آن را به جا آورد و این اهمیتِ بیش از حدِّ نماز شب را می رساند.

مساله 5 - همه نمازهای مستحبی، دو رکعتی خوانده می شود، غیر از نماز وتر، که یک رکعتی است.

مسأله 6 - برای به دست آوردن نصف شب (که ابتدای وقت نماز شب است) از غروب آفتاب و یا اذان مغرب تا اذان صبح را جمع کرده و تقسم بر دو کنند، نصف شب شرعی به دست می آید.

مسأله 7 - می توان نماز شب را کوتاه تر و خلاصه تر نیز خواند؛ به این صورت: دو رکعت به نیت «شفع» و یک رکعت به نیت نماز «وتر»، یا اینکه فقط به یک رکعت نماز «وتر» اکتفا کرد.

مسأله 8 - لازم نیست همه یازده رکعت را در یک مجلس بخواند، بلکه می تواند در دو سه نوبت بخواند، بلکه تفریقْ افضل است، همان طور که رسول خدا تهجد می کرد.

مسأله 9- مستحب است که انسان در قنوت آن از خوف خدا گریه کند و اگر گریه اش نیاید تباکی کند؛ یعنی انسان حالت گریه را به خود بگیرد.

مسأله 10 - در نماز مستحب، شک میان رکعت اول و دوم، نماز را باطل نمی کند و نمازگزار می تواند تصمیم بر هر کدام بگذارد.

مسأله 11 - انجام کمی و زیادهای اشتباهی در نماز مستحب، سجده سهو ندارد.