قبل از اصلاح ارز ترجیحی در ابتدای سال گذشته، سرانه مصرف روغن خوراکی در ایران حدود ۲۱ کیلوگرم در سال بود در حالی که سرانه جهانی مصرف این ماده خوراکی ۱۲ کیلوگرم بود. بنابراین، بیشتر کارشناسان صنایع غذایی معتقدند که اصلاح ارز ترجیحی بهترین تصمیم برای بازار روغن خوراکی بوده است. این اصلاحات باعث کاهش قیمت و افزایش دسترسی به روغن خوراکی شده و سرانه مصرف آن در ایران به ۱۵ کیلوگرم برای هر ایرانی رسیده است.
هم‌اکنون بازارها به طور کامل تامین شده و کمبودی در این بازار گزارش نشده است. همچنین، در مقایسه با سایر کالاهای اساسی، قیمت روغن خوراکی در یک سال گذشته کاهش یافته است.
آمارهای گمرک حاکی از آن است که در ۱۱ماهه سال‌جاری یک میلیون و ۵۸۴هزار و ۹۳۵ تن انواع روغن به ارزش دو میلیارد و ۳۱۴ میلیون و ۱۳۶ هزار دلار وارد کشور شده در حالی که در همین بازه زمانی طی سال گذشته یک میلیون و ۳۳۱ هزار و ۶۷۷تن و ۲۰۸ کیلوگرم روغن خام به ارزش دو میلیارد و ۳۰۴ میلیون و ۲۳۰ هزار دلار از ۳۶ کشور جهان وارد شده بود. اگر نسبت به سال گذشته مقایسه نیز داشته باشیم، می‌توان گفت واردات روغن در سال جاری با افزایش ۲۰درصدی به لحاظ وزنی و افزایش یک درصدی به لحاظ ارزشی روبه‌رو بوده است. یکی از مهم‌ترین تأکیدات کارشناسان اقتصادی برای انجام تجارت با دیگر کشورها متنوع‌سازی وارداتی است تا کشورمان در صورت تحریم توسط کشورهای دیگر یا قطع شدن روابط با کشوری بتواند با کشورهای دیگر مبادله تجاری داشته باشد. به همین دلیل در این بازه زمانی انواع روغن مورد نیاز کشورمان از مبادی ۳۶ کشور جهان شامل اتریش، اسپانیا، اسلواکی، افغانستان، امارات متحده عربی به‌عنوان واسطه، اندونزی، انگلستان، ایتالیا، ایسلند، ایرلند، آرژانتین، آلمان، برزیل، بلژیک، تایلند، تایوان، ترکیه، چین، دانمارک، رومانی، سنگاپور، سوازیلند، سوئیس، عمان، روسیه، فرانسه، فیلیپین، کانادا، کره‌جنوبی، لوکزامبورگ، مالدیو، مالزی، موناکو، هلند، هند و هنگ‌کنگ وارد بنادر و گمرکات شده و در بازارهای مصرفی سراسر کشور توزیع شده است.
آمار تولید و میزان نیاز روغن
محمد جعفری، دبیر سابق انجمن صنایع روغن کشی کشور درباره میزان تولید روغن در کشور بیان کرد: روغن از دانه‌های روغنی به دست می‌آید که سالانه حدود سه میلیون دانه وارد کشور می‌شود. از این آمار حدود ۵۴۰ هزار تن روغن استحصال شده و روغن خام به دست می‌آید. در ادامه این روغن خام در کارخانه‌ها تصفیه و بسته‌بندی شده و به‌عنوان انواع روغن خوراکی وارد بازار می‌شود.وی بااشاره به میزان تولید دانه‌های روغنی درکشورعنوان کرد:امسال در کشور حدود ۷۰ هزار تن دانه کلزا برداشت می‌شود که اگر این عدد ضربدرعدد۳۷برای استحصال شود، نهایت بین ۲۲تا ۲۵هزار تن روغن خام تولید می‌شود. این در حالی است که نیاز کشور سالانه بین یک میلیون و ۵۰۰هزار تن تا یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار تن روغن است.
جعفری به میزان تولید سایر دانه‌های روغنی پرداخت و گفت: سویا تولید داخل هم حدود ۳۰هزار تن بوده که ضربدر ۱۸درصد استحصال شود، نهایت ۲۵ هزار تن روغن خام به دست می‌آید.وی تصریح کرد: اولویت در واردات دانه‌های روغنی با دانه سویاست و حدود ۹۸درصد واردات دانه‌های روغنی به این محصول اختصاص دارد. دانه‌های روغنی آفتابگردان، کلزا و ذرت از اولویت‌های بعدی در حوزه واردات هستند و باقی نیاز بازار هم از طریق واردات روغن خام تأمین می‌شود.
چرا به خودکفایی نرسیدیم؟
سال ۱۳۹۴ وزارت جهاد کشاورزی طبق اسناد بالادستی کشور برنامه خودکفایی در هشت محصول کشاورزی ازجمله دانه‌های روغنی را کلید زد تا در پایان افق ۱۴۰۴ شاهد خوداتکایی ۷۰درصدی در تولید روغن کشورمان باشیم. از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۰ خودکفایی روغن ۱۰درصد رشد داشت به طوری که از ۶ درصد به ۱۶درصد رسید ولی دوباره از سال ۱۴۰۰ تاکنون این میزان به ۱۰درصد تنزل پیدا کرده و با حجم روغن وارداتی مشخص می‌شود همچنان در زمینه روغن به دیگر کشورها بیشتر وابسته‌ایم تا جایی که برخی کارشناسان مدعی شدند میزان خودکفایی روغن هم اکنون ۷درصد است. پرواضح است که یکی از دلایل اصلی عدم خودکفایی روغن در کشورمان کمبود آب و نزولات آسمانی است به همین دلیل وزارت جهاد کشاورزی به‌دنبال توسعه کشت کلزا در کشورمان بود ولی این مهم همچنان محقق نشده است.
واردات به‌صرفه‌تر از تولید؟
یکی دیگر از دلایل اصلی افزایش واردات روغن و کاهش تولید دانه‌های روغنی در کشورمان به عدم اعتقاد برخی مسئولان به این امر برمی‌گردد به طوری که همواره آنها معتقدند واردات روغن به‌صرفه‌تر از کاشت و تولید دانه‌های روغنی است. همچنین تولید دانه‌های روغنی و گندم موازی همدیگرند به طوری که هر سال که افزایش تولید گندم را در کشور شاهد بودیم به تناسب از میزان کشت کلزا و سایر دانه‌های روغنی کاسته شده است.
