در انقلابی‌ترین تغییر نظام دهک‌بندی از زمان آغاز هدفمندی یارانه‌ها، دولت رسماً اعلام کرد که از این پس، تمامی خریدهای روزمره شهروندان از طریق دستگاه‌های کارتخوان را به عنوان معیاری کلیدی برای حذف یارانه رصد خواهد کرد.
بر اساس این شاخص جدید که «خرید خرد» نام گرفته، برای هر عضو خانوار سقف هزینه ماهانه ۱۰ میلیون تومانی تعیین شده و عبور از این آستانه می‌تواند به معنای پایان دریافت یارانه‌های نقدی و کالایی باشد؛ سیاستی که عملاً به دوران “گمنامی اقتصادی” در سطح خرده‌فروشی پایان می‌دهد.
دولت با هدف افزایش دقت در شناسایی خانوارهای پردرآمد، از یک شاخص جدید و داده‌محور برای نظام دهک‌بندی رونمایی کرده است. این معیار که در کنار شاخص‌های پیشین مانند گردش حساب و دارایی‌ها عمل می‌کند، مستقیماً الگوی مصرف روزانه خانوارها را هدف قرار می‌دهد.
شاخص «خرید خرد» چیست؟
تعریف: این شاخص شامل کلیه خریدهای انجام شده از طریق دستگاه‌های کارتخوان فروشگاهی (POS) است.
آستانه: سقف مجاز برای هر فرد در خانوار، ۱۰ میلیون تومان در ماه تعیین شده است. (مثال: ۳۰ میلیون تومان برای یک خانواده ۳ نفره).
موارد مستثنی: خرید و فروش ملک، خودرو و تراکنش‌های کارت به کارت در این شاخص محاسبه نمی‌شوند.
روش محاسبه و آستانه حذف
برای جلوگیری از خطاهای ناشی از خریدهای مقطعی، محاسبات بر اساس میانگین ۶ ماهه تراکنش‌ها انجام می‌شود. به عنوان یک نمونه عملی، یک خانوار سه‌نفره که میانگین هزینه‌های ماهانه آن (شامل مجموع خرید خرد و هزینه اجاره‌بهای ثبت شده) در یک دوره شش ماهه از ۵۰ میلیون تومان فراتر رود، در سه دهک بالای درآمدی (۸، ۹ و ۱۰) طبقه‌بندی شده و یارانه آن حذف خواهد شد.
منطق اصلی دولت برای اجرای این طرح، پیچیدگی و عدم شفافیت در شناسایی درآمدهای واقعی افراد است. بسیاری از درآمدها در اقتصاد ایران به صورت غیررسمی، ثبت نشده یا در قالب گردش حساب‌های پیچیده جابجا می‌شوند. در مقابل، هزینه‌ها و الگوی مصرف، نمایی صادقانه‌تر و قابل رصدتر از سطح رفاه واقعی یک خانوار ارائه می‌دهند. این شیوه، ابزاری قدرتمند برای شناسایی کسانی است که با وجود درآمدهای بالا، به دلیل عدم شفافیت مالی، همچنان یارانه دریافت می‌کنند.
